Uvod
Romi su danas najbrojnija nacionalna manjina u Bosni i Hercegovini.
Istovremeno, Romi su i najugroženija nacionalna manjina i to po svim društvenim, naučnim i stručnim kriterijima i parametrima koji se uzimaju u obzir prilikom procjenjivanja socijalnog statusa neke zajednice ili društvene grupe.
Niti jedna druga nacionalna manjina u Bosni i Hercegovini, od njih 17 koliko ih je evidentirano popisom stanovništva iz 1991. godine, ne nalazi se u socijalnom položaju koji je, po svojoj težini i problematičnosti, približno sličan položaju Romske manjine.
Tačni podaci o brojnosti romskog stanovništva ne postoje.
Prema neslužbenim podacima iz romskih NVO taj broj iznosi oko 100.000, međutim, općenito je prihvaćeno da u Bosni i Hercegovini živi između 60.000 i 70.000 Roma, raspoređenih na 275 naselja unutar 67 opština.
Najveći dio romskog stanovništva je koncentriran na području Tuzlanskog Kantona gdje, prema neslužbenim podacima, živi oko 15.000 stanovnika raspoređenih na 76 naselja unutar 12 opština.
Samo na području Grada Tuzla živi preko 5.000 stanovnika, raspoređenih na 25 naselja.
Društveno-ekonomski status Roma koji žive na području Grada Tuzla, ali i ostatka regije, je veoma loš.
Stepen nezaposlenosti iznosi preko 99 posto, većina stanovništva nema pristup zdravstvenom osiguranju, te ogroman broj stanovnika živi u naseljima sa neadekvatnom infrastrukturom.
Veliki pomak u ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu na Federalnom nivou osiguran je za Romsku djecu. Ona ostvaruju pravo na zdravstvenu zaštitu od 0 do 18 godina ukoliko su uključena u redovni sistem obrzovanja. Provjera se vrši putem pismenih dokumenata koje učenici dobijaju iz škola koje pohađaju. Sa prekidom redovnog školovanja do 18 godine gube pravo na zdravstveno osiguranje.
Osvrt na socijalno-ekonomsko stanje romskog stanovništva na području Grada Tuzla
Prema preliminarnim podacima prikupljenim tokom mapiranja, na uzorku od 1069 stanovnika, 470 je radno sposobnih. Samo 33 osobe su zaposlene, što je 7 % od broja radno sposobnih, odnosno samo 3 % od ukupnog broja popisanog stanovništva. Od ostala 473 radno sposobna stanovnika, koji su trenutno prijavljeni na Birou za zapošljavanje, dokumentovano je da 118 osoba ima alternativne izvore finansiranja pomoću kojih prehranjuju porodicu: 33 se bavi sakupljanjem i preprodajom sekundarnih sirovina, 32 osobe se bave radom na pijaci/prodajom polovne robe, te 20 osoba prima socijalnu pomoć.
Ovi podaci najbolje ukazuju na trenutnu, izuzetno lošu, ekonomsku situaciju romskog stanovništva.
Situacija sa stambenim zbrinjavanjem je znatno bolja jer se tokom godina kroz razne nevladine inicijative izgradio veliki broj objekata za potrebe stanovanja romskog stanovništva.
Prema našim preliminarnim podacima 206 porodica je stambeno zbrinuto u vlastitim objektima, 36 porodica stanuju kao podstanari, te 26 porodica stanuju u privremenim smještajnim objektima na području Romskih naselja Bankerova i Mihatovići.
Osvrt na migracijsko kretanje romskog stanovništva na području Grada Tuzla
Prema neslužbenim podacima, broj romskog stanovništva na području Grada Tuzla iznosi preko 5000. Ova procjena je visoka prvenstveno zbog uočene tendencije da se romsko stanovništvo iz opština u Republici Srpskoj, koje se vraća iz azila, odlučuje vratiti na područje Tuzlanskog Kantona, prvenstveno Tuzle.
Prema preliminarnim istraživanjima i dostupnim podacima, broj Roma na području Tuzle je znatno manji i iznosi oko 2920.
U toku mapiranja anketirano je i popisano, dostupnih, 1069 stanovnika. Napominjemo da su ovi rezultati preliminarni i neslužbeni te da stvarni broj stanovnika može uveliko varirati od onoga do kojeg smo mi došli.
Prema našim saznanjima preko 60 posto stanovništva trenutno je, ili odsutno iz svojih domova (veliki broj porodica pokušava dobiti azil u zemljama Evropske unije) ili se odbijaju izjasniti kao članovi romske nacionalne manjine.
Broj onih koji se odbijaju izjasniti kao Romi, u odnosu na ukupan broj stanovnika, je mali. Međutim, po našim procjenama, broj porodica sa područja Grada Tuzla koje su trenutno van države kao tražioci azila iznosi oko 320, što je iznimno veliki broj.
Osvrt na školstvo
Prema službenim podacima koji su dobijeni od Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona, te Pedagoškog zavoda u Tuzli, na području Grada Tuzla u 15 osnovnih škola, te u dva centra za specijalno obrazovanje, školuje se 291 učenik romske nacionalnosti.
Brojno stanje učenika po školama je sljedeće:
– O.Š. Kiseljak: 91 učenik
– O.Š. Kreka: 62 učenika
– O.Š. Bukinje: 7 učenika
– O.Š. Miladije: 12 učenika
– O.Š. Husino: 6 učenika
– O.Š. Mejdan: 24 učenika
– O.Š. Podrinje-Mihatovići: 27 učenika
– O.Š. Sjenjak: 4 učenika
– O.Š. Pazar: 15 učenika
– O.Š. Centar: 10 učenika
– O.Š. Solina: 6 učenika
– O.Š. Mramor: 5 učenika
– O.Š. Novi Grad: 10 učenika
– O.Š. Tušanj: 3 učenika
– O.Š. Jala: 3 učenika
– JU Zavod za odgoj i obrazovanje osoba sa smetnjama u psihičkom i tjelesnom razvoju
Tuzla: 4 učenika.
– JU Centar za obrazovanje i vaspitanje i rehabilitaciju slušanja i govora Tuzla: 2 učenika
U ostalih 9 osnovnih škola na području Grada Tuzla trenutno se ne školuju učenici romske nacionalnosti.
Treba uzeti u obzir da je stvarni broj učenika sigurno veći jer se značajan broj djece zbog stida ili straha od zlostavljanja od strane druge djece odbija izjasniti kao član romske populacije.
Prema dostupnim podacima, dobijenim i od drugih Romskih NVO na području TK,
broj djece u srednjim školama na nivou kantona iznosi cca 50 učenika.
Takođe, prikupljeni su i ograničeni podaci o broju učenika u srednjim školama na području Grada Tuzla.
Oni ukazuju na to da je trenutno srednjoškolskim obrazovanjem obuhvaćeno 17 učenika koji pohađaju:
• Mješovita srednja hemijska škola: 2 učenika
• Srednja mašinska škola: 2 učenika
• Srednja rudarska škola: 3 učenika
• Srednja saobraćajna škola: 8 učenika
• Srednja turističko-ugostiteljska škola: 1 učenik
• Srednja medicinska škola: 1 učenik
I ovdje treba napomenuti da je stvarni broj učenika u srednjim školama sigurno veći od navedenog, ali iskazivanje egzatnih podataka zahtjeva dugotrajnije i detaljnije istraživanje.
Isto važi i za fakultetsko obrazovanje gdje imamo podatke o samo 3 studenta koji pohađaju studij na: Ekonomskom fakultetu, Medicinskom fakultetu i Fakultetu za tjelesni odgoj.
Svi prezentirani podaci koji se odnose na mapiranje prikupljeni su u saradnji sa romskom NVO “Sa E Roma”.